درباره کتاب

مشابه بسیاری از کتاب استاد، متون کتاب پیاده شده سخنرانی های ایشان است. بخش اصلی کتاب برمی گردد به سخنرانی های محرم سال 1351 در مسجد ارک تهران. همچنین بخش دیگری از کتاب، از کنار هم قرارگیری سخرانی های پراکنده آمده است. این سخرانی های پراکنده به صورتی است که کلیات آنها در قسمت اول کتاب آمده است. در این نوشته هم سعی بر آن است تا خلاصه ای از بخش اول کتاب یعنی سخنرانی های مسجد ارک را ارائه دهد.

استاد، بحث فلسفه اخلاق را به صورتی ارائه می کنند که می توان شاکله اصلی را به این چند بخش تقسیم کرد:

1-                        اخلاق چیست؟

1)                       فعل طبیعی

2)                       فعل اخلاقی

2-                       بیان و نقد نظریه های موجود در باب فلسفه اخلاق

1)                       نظریه عاطفی

2)                       نظریه وجدانی

3)                       نظریه زیبایی

4)                       نظریه پرستش

3-                       عزت نفس محور اخلاق اسلامی، نفس شناسی اسلامی

در ادامه به توضیح اجمالی در هر مورد می پردازیم.

اخلاق چیست؟

چه افعالی اخلاقی و چه افعالی غیر اخلاقی و چه افعالی ضد اخلاقی است؟ تفاوت فعل طبیعی با فعل اخلاقی در چیست؟ همچنین چه اندیشه و چه صفاتی اخلاقی محسوب می شوند؟ در ابتدای امر شاید به نظر آید که اخلاق در همه جوامع شناخته شده و شایع است و نیاز به تعریف ندارد اما مشابه بسیاری از کلمات شایع در بین مردم، از مشکل ترین لغات برای تعریف کردن است. تفاوت نظر درمورد این لغت در بین علما و فلاسفه بسیار است و دلیل این تفاوت ها هم چیزی جز اختلاف در جهان بینی ها نیست.

در تمامی این جهان بینی ها می توان افعالی را بیان کرد که یک فعل طبیعی است نه اخلاقی و آن افعالی است که اقتضای طبیعت انسان است. می توان این افعال را اینطور شناخت که فعل رخ داده نه قابل آفرین گفتن است و نه نفرین فرستادن. فعلی است طبیعی که انجام می پذیرد. نه ستایش می شود و نه نکوهش. در این مقام افعال انسان مشابه افعال حیوانات است. حیوان نیز در مقابل برطرف کردن نیازهای طبیعی خود نه آفرین می شنود و نه نفرین. اما افعالی در انسان است که غیر این است و انسان را قابل آفرین و یا نفرین می کند. این افعال را اخلاقی میدانیم.

اولین نشانه افعال اخلاقی همان یافتن قابلیت ستایش است. فعلی که آفرین می طلبد اخلاقی می نامند. در ادامه استاد مثال های فراوانی از افعال اخلاقی از همگان (با هر مکتب و مذهبی) می آورند و تفاوت آنها با فعل طبیعی را تبیین می کنند. و در ادامه یکسری از امور اخلاقی اسلامی را بیان و تشریح می کنند.

ارزشی از افعال اخلاقی در وجدان هر شخص احساس می شود که قدر و قیمت آن فراتر از ارزش گذاری های عادی و مادی است. اما سؤال اینجاست که توجیه این ارزشمندی چیست؟ چه فلسفه ای در پس این ارزش هست و با کدام مکتب می توان ارزش کارهای اخلاقی بشر را تفسیر و توجیه کنیم؟

در ادامه هر یک از نظریه های موجود تنها بیان و نقد وارد بر آنها می آید.

پایان قسمت اول

ادامه دارد...